تعریف سیاست

واژه سیاست از «ساس» و «السیاس» به معنی «ساس القوم» یعنی قوم را سیادت کرد و امورشان را تدبیر کرد و متولی آنان شد گرفته شده است. سیاست در لغت به معنی حکومت، ریاست، داوری، مصلحت و تدبیر، عقوبت و مجازات و تربیت به کار رفته است.

دانشمندان اسلامی سیاست را این­گونه تعریف نموده­اند.

«سیاست به معنی روش اداره جامعه است» به گونه­ای که مصالح مادی و معنوی یکایک مردم تحقق یابد. یا به عبارت دیگر سیاست یعنی آیین کشورداری. پس با توجه به این تعریف، نوعی قداست در این تعریف به کار رفته است و بر خلاف پندار رایج با نیرنگ و فریب دادن دیگران همراه نیست دو برداشت مثبت و منفی از سیاست بوجود می­آید1.

 

 

 

1-    ر. ک به نظام سیاسی اسلام نوروزی محمد جواد ص 15

 

تاریخچه:

قرآن کریم علاوه بر بیان اعتقادات و احکام فردی به احکام سیاسی و حقوقی توجه ویژه دارد. آیات سیاسی قرآن بر مبنای دخالت دین در سیاست پایه­گذاری شده­اند از این رو بسیاری از این آیات به مسایل حکومتی و اصول سیاست داخلی و خارجی می­پردازد.

از سویی، قرآن ولایت­الله و اطاعت از خداوند و پیامبرش و اولی­الامر (در اینجا مراد اولی­الامر حضرت علی (ع) و امامان پس از ایشان می­باشد) را در طول هم می­داند. خداوند در قرآن می­فرماید از من خدا، رسول او و اولی­الامر کسانی که ایمان آورده­اند اطاعت کنید. قرآن یک نظام سیاسی خاصی (دین+ سیاست و حکومت) را پایه­ریزی نموده و در مقابل نظام­های سکولاریستی (نظام­های مینی بر جدایی دین از سیاست)دمکراسی (مردم سالاری) و انسان­مداری محض می­ایستد. ریشه بحث سیاست به خود قرآن برمی­گردد.1 مسئله پرداختن به آیات سیاسی و بررسی این آیات در تاریخ تشیع مطرح شد تا اینکه در قرن 13 ه ق «شیخ محمد نجفی» در دایره­المعارف بزرگ فقهی خود «جواهرالکلام» به مسئله مهم ولایت فقیه پرداخت. فقهای امامیه به مسئله ولایت فقیه معتقدند و آن را از ضروریات می­دانند2.                                                                                                                                                                                           

1-    ر.ک به جوادی آملی، عبدالله معارف ش22 ، ص22

2-    ر.ک به شیخ محمد نجفی، جواهرالکلام16،178

ویژگی­های تفسیر سیاسی قرآن

1-              در گرایش سیاسی تفسیر قرآن، به آیاتی که مسائل اجتماعی، سیاسی، حقوقی و ولایتی را مطرح می­کند بیشتر بها می­دهد.

2-              در این گرایش سیاسی، مفسر کار خود را همیشه از مشاهده­ی نوعی بی­نظمی و مشکلی که در جامعه وجود دارد آغاز می­کند و بعد از تشخیص مشکل به جست و جوی راه­حل مشکل می­پردازد و در نهایت الگوی خود را برای درمان مشکلات از آیات قرآن ارائه می­دهد.

3-              پرسش­هایی که مفسر آیات سیاسی مطرح می­کند این­گونه است «چه کسی باید حکومت کند»، «چرا باید از حکومت پیروی کرد»1.

4-              مفسر در این گرایش به حجیت عقل اعتقاد دارد و ارزش تفسیر عقلی (به معنای اخص) بهره می­برد.

5-              در گرایش سیاسی، گرایش علوم اجتماعی به معنای اعم نمایان است. مفسر گاه مسائلی را که در امت­های پیشین اتفاق افتاده بررسی می­کند.

6-              در این نوع تفسیر، احکام سیاسی و حقوقی همراه با احکام اخلاقی بیان می­شود چون همه­ی این احکام سیاسی و حقوقی بایستی در چارچوب اخلاق واقع شود.2

7-              به مسئله وحدت امت اسلامی بر اساس آیه­ی «و اعتصموا بحبل الله جمیعاً و لا تفرقوا» و همگی به ریسمان خدا تمسک جویید و پراکنده نشوید توجه خاصی دارد.

8-              مفسرا در این گرایش سیاسی از بیان ساده و روان که برای همگان قابل فهم باشد بهره­برده­اند.

 

 

 

1-    همان منبع ص 18 (ر.ک به شیخ محمد نجفی، جواهرالکلام16،178)

2-    همان منبع ص 45

 

 

نمونه­هایی از تفسیر (آیات سیاسی)

1-              آیه­ی شریفه­ی «و اَمرُهُم شوری بینهم» (شوری-38)    در اثبات لزوم شورای مسلمانان: از ویژگی­های بارز مومنان پیش و پس از تشکیل دولت اسلامی، مشورت است. چون شورا مانند نماز است نسبت به مسلمانان. اگر مومنی نمی­تواند نماز را ترک نماید پس شورا و مشورت را هم نمی­تواند ترک نماید.

2-              آیه­ی شریفه­ی «ان الله یامرکم ان توادو الامانات الی اهلها و اذا حکمتم بین الناس ان تحکموا بالعدل» (نساء-58)

قطعاً خداوند به شما فرمان می­دهد که امانت­ها را به اهلش برگردانید و هنگامی که میان مردم حکومت می­کنید به عدالت داوری کنید.

نص آیه حکم عادلامه بین مردم بطور مطلق است و شامل همه­ی انبیا می­شود نه تنها با مومنین بلکه با سایر مردم. عدالت­ورزی حق هر انسانی است چه مومن و چه کافر- دوست و دشمن- سیاه و سفید1 .

3-              آیه­ی شریفه­ی «لا اکراه فی­الدین» ، در دین هیچ اجباری نیست. این آیه، آیات جهاد ابتدایی را نسخ کرده و آزادی عقیده محکم است.

4-              آیه­ی شریفه­ی «ویلٌ للمطففین» (مطففین-1) وای بر کم­فروشان. قرآن کریم کم­فروشان را سرزنش می­کند.

5-              آیه­ی شریفه­ی «یا ایها الذین آمنو اطیعوالله و اطیعوالرسول و اولی­الامر منکم» (نساء- 59) ای کسانی که ایمان  آورده­اید اطاعت کنید خدا و رسولش و اولی­الامر را . این آیه اشاره به اطاعت از رهبران الهی دارد و می­گوید اطاعت از رهبران الهی لازم است.                  1- ر.ک: سید قطب:فی الظلال القرآن ص 1190     

 

6-              آیه­ی شریفه­ی «النبی اولی بالمومنین من انفسهم» (احزاب-6). که اشاره می­کند به اینکه سخن پیامبر و رهبر الهی فصل­الخطاب است.

7-              آیه­ی شریفه­ی «یا ایهاالناس انا خلقناکم من ذکر و الانثی» (حجرات-13). ای مردمان ما همه­ی شما را از زن و مرد آفریدیم. این آیه اشاره به عدم نژاد­پرستی می­نماید.

8-              آیه­ی شریفه­ی «ان الحکم الا الله» (یوسف-40). حکومت و حاکمیت تنها از آن خدا است. این آیه اشاره به منشاء حاکمیت می­نماید.

9-              آیه­ی شریفه­ی «یا ایهاالذین آمنو اوفو بالعقود» (مائده-10). ای کسانی که ایمان آورده­اید به عقدهایتان وفا کنید در این آیه خداوند وفای به عقدها را لازم می­داند.

10-         آیه­ی شریفه­ی «الذین یاکلون الربا» (بقره-276). خداوند متعال می­فرماید ربا حرام است.

در اینجا استاد گرامی، من به اختصار به تعدادی از آیات سیاسی اشاره کردم اما همانطور که مستحضر هستید کتاب الهی قرآن، مهمترین منبع حقوق و سیاست اسلامی است و در حقیقت اصلی­ترین منبع به شمار می­رود. امید است که خداوند به ما توفیق عنایت فرماید تا در شناخت مفاهیم قرآنی منجمله شناخت آیات سیاسی تلاش مضاعفی داشته باشیم. انشاء الله.                                         و من­الله التوفیق

 

فهرست منابع و مآخذ

1-              سید قطب، فی الظلال قرآن- دارالشروق لبنان، چ پانزدهم

2-              جوادی آملی، عبدالله، حکومت دینی، مجله معارف ش22 ص22 سال انتشار 1383

3-              مصباح یزدی، محمد تقی، حقوق و سیاست در قرآن، موسسه آموزشی و پژوهشی حضرت امام خمینی (ره) چاپ اول قم 1378

4-              نجفی، شیخ محمد، جواهرالکلام

5-              نوروزی، محمد جواد، نظام سیاسی اسلام، موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی ج دهم